Ratowanie żubrów w Bieszczadach

Fot. RDLP w Krośnie

Trzy wielkie programy finansowe wykorzystujące środki unijne w ramach V priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, w latach 2010-2013 pozwolą na wzmocnienie populacji żubra w Bieszczadach i północno-wschodniej Polsce oraz tworzenie nowych stad zamkniętych, jako rezerwy genetycznej dla gatunku. W ramach restytucji wprowadzonych zostanie sześćdziesiąt żubrów, a ochroną objętych zostanie ponad 950 osobników z naszych krajowych populacji. Na terenie Unii Europejskiej żubry na wolności żyją w trzech krajach: na Słowacji (15 sztuk), na Litwie (40) oraz najliczniej w Polsce (950). Wg Światowej Unii Ochrony Przyrody, liczba wszystkich żubrów na wolności nie przekracza 2,8 tys. osobników.

16 lutego trzy żubry ze Szwajcarii dotarły do Nadleśnictwa Stuposiany, gdzie zamieszkały w czterohektarowej zagrodzie pokazowej. Już tej wiosny żubry będzie można oglądać ze specjalnie w tym celu zbudowanych tarasów widokowych. Przybysze to dwie trzyletnie krowy Uroa i Tjlli oraz dwuletni byk Urkan – wszystkie pochodzą z ogrodów zoologicznych w Bernie i Goldau.

- To przemieszczanie żubrów po Europie ma na celu zachowanie mocno zawężającej się puli genetycznej u tych zwierząt, a właśnie problemy natury genetycznej stanowią największe zagrożenie dla trwałości gatunku. Przywiezione osobniki zostały dobrane z uwagi na relatywnie dalekie pokrewieństwo z ich bieszczadzkimi pobratymcami – objaśnia Jan Mazur, nadleśniczy ze Stuposianów. Żubr, ze względu na obniżoną zmienność genetyczną, jest bardzo podatny na infekcje i inwazje pasożytów charakterystycznych również dla innych gatunków kopytnych. Dlatego w kraju planuje sie dalszą wymianę osobników miedzy stadami oraz współpracę międzynarodową. W sumie do bieszczadzkiego stada dołączy 15 sztuk.

Do 2013 roku na terytorium kraju w miejscach pobytu stad wykonanych zostanie kilkadziesiąt oczek wodnych, zbuduje się lub wyremontuje paśniki i magazyny na paszę oraz zagrody kwarantannowe i hodowlane. Także turyści będą mogli nacieszyć się widokiem tych zwierząt – powstaną zagrody pokazowe oraz platformy widokowe. W obrębie nadleśnictw Lutowiska, Stuposiany, Baligród i Komańcza (Bieszczady) żubry otrzymają dodatkowo m.in. 390 ton karmy i… 20 lizawek.

Zagroda żubrów w Mucznem (Nadl. Stuposiany) to element programu ochrony tego gatunku w Karpatach, prowadzonego przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Krośnie. Cały kompleks obiektów zajmuje dziewięć hektarów. Platformy widokowe pozwalają na oglądanie zwierząt niemal na całości zagrody pokazowej. Wybieg jest bardzo urozmaicony; przez środek przepływa strumyk, zaś paśnik znajduje się w najodleglejszym punkcie wybiegu, porośniętym wiekowymi jodłami. Łączny koszt przedsięwzięcia sięgnie miliona złotych, z czego 85% to pieniądze pochodzące z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, pozostałą część dofinansował Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Ważnym elementem pomocy naszym żubrom jest także koszenie łąk, przygotowywanie zapasów siana na czas zimy oraz nasadzenia drzew i krzewów liściastych, dla poprawy bazy pokarmowej. Dlatego np. w rezerwacie Żubrowisko przebudowuje się i urozmaica sosnowe drzewostany. Kolejnym zadaniem jest też zapewnienie zwierzętom ciągłego dostępu do wody.

Czasami jednak stada żubrów powodują szkody w gospodarce leśnej i rolnej a także konflikty leśników z właścicielami ziemi uprawnej. By uniknąć problemów, zimą zwierzęta są dokarmiane, obszary uprawne – czasowo grodzone a społeczności lokalne informowane m.in. o znaczeniu bieszczadzkiej populacji żubrów.

Dla ochrony zmienności genetycznej i unikania negatywnych skutków chowu wsobnego, konieczna jest wymiana genetyczna pomiędzy stadami w Polsce i za granicą. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie prowadzi wszechstronny monitoring genetyczny oparty na analizie rodowodów oraz analizach DNA. Ochrona zmienności genetycznej będzie wsparta utworzeniem i utrzymaniem Banku Genów żubra wraz z Bankiem Nasienia.

Żubr został uratowany od zagłady, która groziła mu na początku XX wieku. Powodzenie jego restytucji od początku zależało w ogromnym stopniu od utrzymania stad w niewoli. Przez ponad 30 lat nie występował w stanie dzikim w przyrodzie a wszystkie wolno bytujące populacje są efektem reintrodukcji.  Liczba stad w niewoli w Europie wynosi około 200, w tym w Polsce 17.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej realizuje trzy umowy dotyczące ochrony żubra dwie wspólnie ze Szkołą Głó1)ną Gospodarstwa Wiejskiego w Polsce północno-wschodniej oraz Ochrona in situ żubra w Polsce - część południowa" z Regionalną Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie – przypomina Witold Maziarz, rzecznik NFOŚiGW.

ac